Salih TEKİN/ERZURUM, – Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü’nden mezun olan Dr. Gülşah Öztürk, doktora tezi kapsamında kazılarda bulduğu Karaz kültürüne ait seramiklerdeki süslemeleri inceledi.
Dr. Gülşah Öztürk, doktora çalışmasında, özellikle Erzurum’la sınırlı kalmayarak, Karaz kültürünün yer aldığı geniş bir alanda ortaya çıkan seramiklerdeki motifler üzerinde durdu. Alanda yapılan kazılarda elde edilen Karaz seramiklerindeki süslemelerin göstergebilimsel ve arkeolojik yönleriyle ilgili incelemeler gerçekleştiren Dr. Öztürk, yazılı olmayan topluluklarda görülen görsellerin çoğu zaman sembolik bir iletişim biçimi olarak algılandığını vurguladı.
Müzelerde sergilenen bezemeli Karaz seramiklerinin yalnızca estetik bir amaç taşımadığını, aynı zamanda kültürel pratiklerin şekillendirdiği muhtemel sembolik bir dilin de taşıyıcısı olduğunu ifade eden Dr. Öztürk, seramiklerin üzerinde insan, hayvan ve geometrik figürlerin öne çıktığını belirtti. Çizgisel şekiller, zikzaklar, kareler, üçgenler ve eşkenar dörtgenlerin, toplulukların estetik algısını ve düşünsel yapısını yansıttığını anlatan Dr. Öztürk, “Dekoratif motifler estetik kaygılarla oluşturulmuştur. Zikzak desenler hareketi, düz çizgiler ise durağan anları temsil ederken, sembolik motifler inanç ve ritüel ile alakalıdır; doğurganlık, koruma, yeniden doğuş, güç ve kutsallık gibi derin anlamlar taşımaktadır.” şeklinde konuştu.
‘TOPLUMSAL İNANÇ SİSTEMİNİN GÖRSEL TEMSİLLERİ’
Motiflerin üretim motivasyonlarına da dikkat çeken Dr. Öztürk, bu unsurların hem işlevsel, hem de sembolik ve bilinçaltıyla ilgili özellikler barındırdığını belirtti. “Bazı motifler kimlik ifadesi, mülkiyet göstergesi ya da imza niteliği taşırken, diğerleri toplumsal inanç sisteminin görsel temsilleridir. Bilinçaltı etkileri de motiflerin üretiminde önemli bir yer tutmaktadır. Doktora çalışmamda Karaz seramiklerindeki figürlerin bölgesel farklılıklar taşıdığını görmekle birlikte, bu figürlerin birbiriyle bağlantılı tasarımlara sahip olduklarını tespit ettim. Bu seramiklerde özellikle hayvan figürlerinin belirgin olduğunu fark ettim. Hayvanlar ya ayrı şekilde ya da özellikle kafa bölgelerinden birleştirilerek tasvir edilmiş. Karaz kültürünün doğada gördüğü, önem atfettiği ve ritüelleştirdiği figürleri kapların yüzeyine yansıttığına inanıyorum.” ifadelerini kullandı.
Erzurum Müzesi’nde ‘Karaz seramiklerindeki motiflerin anlattığı hikâyeler’ konulu bir sunum gerçekleştiren Dr. Öztürk, Toroslar’dan Kafkaslara, Hazar Denizi sahillerinden İç Anadolu yaylalarına, Kuzeybatı İran’dan Levant’a kadar geniş bir alanda Karaz seramiklerinde benzer motiflere rastlandığını belirtti.
