İSTANBUL, – Yapay zekanın yargı sistemindeki etkilerine dair açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Mehmet Rıfat Tınç, “Adaletin dengesini makineler değil, insanlar sağlamalıdır” ifadelerini kullandı.
Birçok alanda adalet sistemine katkıda bulunması beklenen yapay zeka, uzmanlar tarafından bazı ciddi tehditler barındırdığı konusunda uyarı yapılıyor. Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Tınç, “Yapay zekanın hukuk alanında kayda değer katkıları olabilir. Ancak gözden kaçırılmamalıdır ki, makineler adaletin dengesini sağlayamaz, bu işe insanlar el koymalıdır” şeklinde konuştu.
Prof. Dr. Tınç’a göre yapay zekanın hukukta doğurabileceği 10 temel sorun ve bu sorunların çözüm önerileri şu şekilde sıralanıyor:
“Gerekçe Olmadan Adalet Zarar Görür: Algoritmalar bir sonuca ulaştığında bu sonucun nasıl belirlendiğini çoğu zaman izleyemiyoruz. Oysa hukukta gerekçe büyük bir öneme sahiptir. Gerekçe yoksa, adaletin özü de zedelenir.
Çözüm: Bu bağlamda, en önemli önlem, yalnızca şeffaf ve denetlenebilir algoritmaların kullanılmasıdır. Yargı mensupları ve bilişimcilerden oluşacak Denetleme Kurulu veya Komitesi, Adalet Bakanlığı ve Yüksek Mahkemelere bağlı olarak, bu algoritmaların işleyişini ve güncellemelerini sürekli denetleyip, sorunlu uygulamaları Yapay Zeka Yargısı’ndan ayıklamalıdır. Türkiye’de yapay zeka için böyle bir denetim organı henüz kurulmamıştır; buna benzer bir örnek ise 2024 yılında New York Eyaleti Yüksek Mahkemesi’nde oluşturulacak Mahkemeler ve Yapay Zeka Görüş Komitesi’dir.
“Algoritma Yanlılıkları Besleyip Yeniden Üretiyor: Yapay zekanın eğitim veri setlerinde cinsiyet veya etnik köken gibi önyargılar varsa, bu durum algoritmalar tarafından büyütülerek yeniden üretilebilir. Bu da eşitlik ilkesine zarar verir.
Çözüm: Bu bağlamda, algoritmaları sürekli denetleyen bağımsız etik kurullar tesis edilmelidir. Bu kurullara, yalnızca yargı mensupları ve bilişimciler değil, çocuk hakları, kadın-erkek eşitliği gibi alanlarda yetkin temsilciler de dahil edilmelidir. Böylece önyargılı kararlara karşı denetim ve tavsiye mekanizmaları oluşturulmuş olacaktır.
“Kişisel Verilerin Korunması: Dava dosyaları ve müvekkil bilgileri yapay zeka ile işlenirken gizlilik riski artmaktadır. Müvekkil bilgilerinin korunması, hukuk güvenliğinin temelini oluşturur.
Çözüm: Türkiye’de Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve Avrupa Birliği genel çerçevesindeki GDPR gibi düzenlemeler belirli normlar koymaktadır. Aynı zamanda, AB Yapay Zeka Tüzüğü 2024-2026 yılları arasında yürürlüğe girecek. Türkiye’de de KVKK’nın yapay zeka uygulamaları için geçerli düzenlemelere ihtiyaç vardır. KVKK standartlarına uymayan yapay zeka uygulamaları, yargı mensupları ve avukatlar tarafından dahi kullanılmamalıdır.
“Sorumluluk Karmaşası: Eğer bir hata oluşursa, hoş görülecek sorumluluğu kime vereceğiz? Yazılımcıya mı, avukata mı, hakime mi? Hukukta hiçbir zaman belirsizlik olmamalıdır.
Çözüm: Kendi kendine kod geliştirme yeteneğine sahip yapay zekalar için henüz net bir hukuki sorumluluk çerçevesi oluşturulmamıştır. Zincirleme sorumlulukların ortaya çıktığı davalarda, her bir birey yaptığı zararın oranında sorumlu tutulmalıdır. AB Yapay Zeka Tüzüğü de böyle bir sorumluluk paylaşımını öngörmektedir.
“Avukatların İş Riski: Yapay zeka belgeleri hızlı bir şekilde oluşturabilir; ancak strateji geliştirmek ve müvekkille iletişim kurmak tamamen insana aittir. Yapay zeka bir tehdit değil, bir yardımcıdır.
Çözüm: Yapay zeka, avukatların rollerini tamamen değiştiremez. Çünkü hukuk sadece hesaplamaya dayanan bir mantık değil, duyguların ve vicdanın birleştiği karmaşık bir süreçtir. Yargı çalışanları, özellikle avukatlar, yapay zekayı etkili bir şekilde kullanma becerisini geliştirmelidir.
“Güven Problemi: Müvekkiller, yapay zekanın önerilerine bağımsız olarak güvenmekte zorlanabilir. Hukuki danışmanlık sadece bilgiye değil, güvene de dayanır.
Çözüm: Yapay zeka sonuçlarının güvenilir sayılabilmesi için her zaman bir hukuk uzmanının onayı alınmalıdır. Bazı karmaşık davalarda, yapay zeka ile doğru soru sormak bile belirli hukuki bilgi seviyesini gerektirebilir.
“Delil Niteliği Tartışması: Yapay zeka analizlerinin mahkemelerde delil olarak kabul edilip edilmeyeceği hala tartışma konusudur. Delil hukuku yalnızca doğrulanabilir ve denetlenebilir verilere izin vermelidir.
Çözüm: Sadece güvenilir ve doğrulanabilir sonuçlar delil olarak değerlendirilebilir. Artık birçok elektronik delil mahkemelerce kabul edilse de, yapay zeka ile üretilen deliller bazı durumlarda test süreçlerine tabi tutulmaktadır.
“Uluslararası Anlaşmazlıklar: Farklı ülkelerin düzenlemeleri çeşitlilik göstermektedir. Bir ülkede serbest olan yapay zeka uygulaması, başka bir ülkede yasaklanıyor olabilir. Bu, uluslararası davalarda belirsizlik yaratmaktadır.
Çözüm: Yapay zeka yargısı konusunda uluslararası standartlar ve iş birliği mekanizmaları geliştirilmelidir. Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğü bu yönüyle model teşkil etmektedir.
“Etik Sorunlar: Adaletin dengesi oldukça hassastır. Eğer bu denge makinelere teslim edilirse, sadece ‘verimlilik’ odaklı ve vicdandan uzak kararlar alınması mümkündür.
Çözüm: Adalet, insanın vicdanına bağlı olduğu için, yapay zeka mahkemelerine ya da makinelerine bırakmak, adaletin ruhuna aykırıdır. Yargıyı güvenilir ve etkili kılmak için yalnızca insan vicdanı yeterlidir. Hukuk alanında geliştirilen yapay zekaların etik komiteler tarafından denetlenmesi ve insan yönetimi altında tutulması zorunludur. Çünkü bir robota vicdan duygusu eklemek mümkün değildir.
“Yanlış Bilgilerle Risk: Yapay zeka, güncel olmayan verilerle yanlış önerilerde bulunabilir.
Çözüm: Hukuk, karmaşık ve sürekli değişen bir alandır. Bu nedenle yapay zeka verileri düzenli olarak güncellenmeli ve çıktıların güncelliği sürekli olarak uzman hukukçular tarafından denetlenmelidir.”
